Có một câu hỏi tưởng như rất nhỏ, nhưng lại khiến nhiều người trồng cây dừng lại suy nghĩ: Liệu cây có nghe được không?
Câu hỏi ấy từng trở nên nổi tiếng khi thí nghiệm “Bully A Plant” được chia sẻ rộng rãi. Hai chậu cây, cùng ánh sáng, cùng nguồn nước tưới, cùng cách chăm sóc. Chỉ khác một điều: một chậu được nhận lời nói dịu dàng mỗi ngày, chậu còn lại liên tục nhận lại những lời tiêu cực. Sau 30 ngày, sự khác biệt hiện ra rõ rệt, một bên xanh tốt còn một bên héo rũ. Nhưng điều thực sự khiến chúng ta tò mò không phải là kết quả. Mà là điều gì đã thật sự xảy ra?
CÂY KHÔNG CÓ TAI NHƯNG KHÔNG HỀ IM LẶNG
Trước hết, cần nói rõ một điều: Cây không có tai, không có não, không có hệ thần kinh như con người hay động vật. Nếu nghe được hiểu là xử lý ngôn ngữ, cảm xúc hay ý nghĩa lời nói, thì câu trả lời là không. Nhưng quầng thể sinh học chưa bao giờ đơn giản như vậy.
Thực vật đúng là những sinh vật có vẻ ngoài tĩnh tại, cố định một chỗ (rễ bám sâu), nhưng sâu bên trong chúng lại là một thế giới năng động, liên tục trao đổi chất, phát triển, phản ứng với môi trường và "giao tiếp" với nhau thông qua các hệ thống phức tạp như quang hợp, hô hấp, hút nước và chất dinh dưỡng, ra hoa kết trái, thậm chí là truyền tín hiệu qua rễ và không khí. Và trong thế giới ấy, âm thanh cũng không bị bỏ quên.
ÂM THANH VỀ BẢN CHẤT LÀ RUNG ĐỘNG
Âm thanh không phải là lời nói. Âm thanh là rung động lan truyền trong không khí, trong đất, trong mô sống. Khi bạn nói chuyện, dù nhẹ hay nặng, dù yêu thương hay gay gắt, điều đầu tiên chạm tới cây không phải là ý nghĩa của câu chữ mà là dao động vật lý.
Khoa học hiện đại đã chỉ ra rằng thực vật có khả năng cảm nhận các rung động cơ học thông qua màng tế bào và hệ thống protein nhạy cảm với áp lực. Những rung động này, khi đủ đặc trưng, có thể kích hoạt các phản ứng sinh lý rất cụ thể.
Cây không nghe lời nhưng cây cảm được sự chuyển động của thế giới quanh mình.
KHI CÂY LẮNG NGHE MÔI TRƯỜNG
Một trong những phát hiện thú vị nhất của sinh học thực vật trong những năm gần đây là: cây không chỉ phản ứng với rung động mà còn phân biệt được các loại rung động khác nhau. Khi lá bị sâu cắn, rung động sinh ra khác với rung động của gió. Khi côn trùng bay gần, tần số dao động khác với tiếng mưa. Và cây… nhận ra điều đó. Có những loài cây tăng cường sản sinh chất phòng vệ chỉ khi rung động giống tiếng nhai của sâu xuất hiện. Có những cây tăng lượng đường trong mật hoa khi cảm nhận âm thanh tương tự tiếng ong, như thể chúng biết rằng thời điểm thụ phấn đã đến.
Không cần tai, không cần ý thức. Chỉ cần một hệ thống cảm nhận đủ độ nhạy cảm để cảm nhận và tồn tại.
CÂY CŨNG PHÁT RA ÂM THANH
Điều này có thể khiến nhiều người bất ngờ: cây không chỉ nhận rung động chúng còn tạo ra rung động. Khi bị stress, thiếu nước, hoặc tổn thương, một số loài thực vật phát ra âm thanh siêu âm quá cao để tai người nghe thấy, nhưng hoàn toàn có thể ghi nhận bằng thiết bị khoa học. Những âm thanh này không phải tiếng kêu theo nghĩa cảm xúc chúng là hệ quả vật lý của áp lực bên trong mạch dẫn nước khi cây rơi vào trạng thái căng thẳng.
Dù vậy, sự tồn tại của chúng mở ra một góc nhìn mới: thực vật không hề yên lặng như ta từng nghĩ.
VẬY THÍ NGHIỆM “BULLY A PLANT” NÓI LÊN ĐIỀU GÌ?
Quay lại với thí nghiệm gây tranh cãi ấy, về mặt khoa học nghiêm ngặt, không có bằng chứng cho thấy cây hiểu lời tiêu cực, chán ghét hay những lời tích cực, yêu thương. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc thí nghiệm hoàn toàn vô nghĩa.
Thứ mà thí nghiệm này thật sự phản ánh có thể là:
- Sự khác biệt trong cường độ và tần số rung động
- Sự hiện diện thường xuyên của con người
- Sự chăm chú, để ý và tương tác đều đặn
- Và đôi khi, là những yếu tố môi trường rất nhỏ mà ta không nhận ra
Nói cách khác, cây không phản ứng với nội dung lời nói, mà với cách con người xuất hiện quanh chúng.
SỰ THẬT TINH TẾ: CON NGƯỜI THAY ĐỔI CÂY NHƯNG CŨNG THAY ĐỔI CHÍNH MÌNH
Có lẽ điều quan trọng nhất mà những câu chuyện như “Bully A Plant” mang lại không nằm ở sinh học, mà nằm ở thái độ. Khi bạn nói chuyện với cây, bạn quan sát chúng nhiều hơn. Khi bạn để ý đến phản ứng của cây, bạn chăm sóc chúng cẩn thận hơn. Và khi bạn chọn đối xử dịu dàng với một sinh thể không biết đáp lại, bạn cũng đang rèn luyện sự chậm rãi và tử tế của chính mình.
Cây có thể không nghe. Nhưng con người thì có.
ỨNG DỤNG THỰC TẾ CHÚNG TA NÊN LÀM GÌ VỚI KIẾN THỨC NÀY?
Nếu bạn là người trồng cây, hãy nhớ:
- Đừng kỳ vọng cây hiểu lời nói
- Nhưng đừng xem nhẹ môi trường rung động quanh cây
- Tránh tiếng ồn mạnh, rung lắc liên tục
- Giữ không gian trồng cây ổn định, dễ chịu
- Nếu bạn thích nói chuyện với cây, hãy cứ làm điều đó không phải vì cây nghe được, mà vì sự hiện diện có ý thức luôn là một dạng chăm sóc.
LỜI KẾT
Cây không có tai. Nhưng chúng sống trong một thế giới của chuyển động, áp lực, ánh sáng và rung động. Chúng không nghe như con người nhưng chúng cảm theo cách rất riêng, rất cổ xưa, và rất bền bỉ. Và có lẽ, điều đẹp nhất trong mối quan hệ giữa con người và cây cối không nằm ở việc cây có nghe hay không, mà nằm ở chỗ: khi ta học cách lắng lại, thế giới xanh quanh ta cũng trở nên sống động hơn.